Tìm hiểu các trường phái hội họa nổi bật qua từng thời kỳ lịch sử

Các trường phái hội họa phản ánh sự đa dạng trong tư duy và phong cách nghệ thuật qua từng thời kỳ. Từ sự tinh tế của Phục Hưng, hoành tráng của Baroque, nhẹ nhàng của Rococo đến sự đổi mới của Ấn tượng, Lập thể, Siêu thực hay Trừu tượng, mỗi trường phái đều mang nét đặc trưng riêng.

Ở Việt Nam, hội họa phát triển từ tranh dân gian, tranh lụa truyền thống đến nghệ thuật đương đại. Để tìm hiểu chi tiết về các trường phái hội họa, mời các bạn cùng Mỹ Thuật Sống khám phá nội dung sau.

1. Giới thiệu sơ lược về trường phái hội họa

1.1. Trường phái hội họa là gì?

Trường phái hội họa là tập hợp các phong trào nghệ thuật có chung phong cách, tư duy thẩm mỹ và kỹ thuật sáng tác trong một giai đoạn nhất định. Mỗi trường phái phản ánh quan điểm, cảm xúc của nghệ sĩ và bối cảnh xã hội đương thời, góp phần làm phong phú nền nghệ thuật thế giới.

Tổng hợp một vài trường phái hội họa trên thế giới

1.2. Vai trò của các trường phái trong lịch sử nghệ thuật

Các trường phái hội họa giữ vai trò quan trọng trong lịch sử nghệ thuật, là cầu nối giữa các thời kỳ và phong cách sáng tác. Chúng giúp định hình tư duy thẩm mỹ, mở ra những hướng đi mới cho nghệ sĩ và phản ánh sự thay đổi của xã hội, văn hóa qua từng giai đoạn. Nhờ các xu hướng hội họa, nghệ thuật không ngừng đổi mới, đa dạng và phong phú hơn.

2. Các trường phái hội họa trên Thế giới qua những thời kỳ

2.1. Các phong trào hội họa thời Phục Hưng (thế kỷ 14-17)

2.1.1. Trường phái Phục Hưng Ý

Các trường phái hội họa Phục Hưng Ý nổi bật với đặc điểm chính là sự chính xác tuyệt đối về giải phẫu, phối cảnh và ánh sáng. Nghệ sĩ thời kỳ này nghiên cứu tỉ mỉ cơ thể người, áp dụng kiến thức khoa học để thể hiện tỷ lệ hoàn hảo trong tranh. Kỹ thuật phối cảnh tuyến tính giúp tạo chiều sâu không gian chân thực, trong khi ánh sáng được xử lý tinh tế, nhấn mạnh hình khối và cảm xúc nhân vật.

Các nghệ sĩ tiêu biểu gồm Leonardo da Vinci với Mona Lisa và Bữa tối cuối cùng, Michelangelo với Bức tranh trần nhà nguyện Sistine, và Raphael với Trường học Athens. Những bậc thầy này không chỉ định hình nghệ thuật thời kỳ Phục Hưng mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của các xu hướng hội họa sau này.

Trường phái mỹ thuật thời kỳ Phục Hưng

2.2.2. Trường phái Phục Hưng Bắc Âu

Các trường phái hội họa Phục Hưng Bắc Âu có đặc điểm chính là sự chú trọng đến chi tiết tỉ mỉ và màu sắc rực rỡ. Các nghệ sĩ tập trung mô tả chính xác chất liệu, kết cấu và ánh sáng, tạo nên những tác phẩm sống động với độ chân thực cao. Màu sắc được sử dụng tinh tế, giúp nhấn mạnh không gian và chiều sâu trong tranh.

Các nghệ sĩ tiêu biểu của trường phái này gồm Jan van Eyck với Chân dung đôi Arnolfini, Albrecht Dürer với Bức tự họa và Hieronymus Bosch với Khu vườn những lạc thú trần gian. Những tác phẩm của họ đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của các trường phái mỹ thuật châu Âu sau này.

2.2. Các trường phái nghệ thuật thời Baroque và Rococo (thế kỷ 17-18)

2.2.1. Trường phái Baroque

Các trường phái hội họa Baroque có đặc điểm chính là sự sử dụng mạnh mẽ của ánh sáng và bóng tối (chiaroscuro), tạo nên hiệu ứng thị giác ấn tượng và cảm giác chuyển động sống động. Các tác phẩm thường thể hiện cảnh kịch tính, cảm xúc mãnh liệt với bố cục phức tạp, thu hút người xem bằng sự tương phản mạnh giữa vùng sáng và tối.

Các nghệ sĩ tiêu biểu của trường phái này gồm Caravaggio với Sự kêu gọi của Thánh Matthew, Rembrandt với Tuần lễ cuối cùng và Peter Paul Rubens với Sự cướp bóc của các con gái Leucippus. Những tác phẩm của họ góp phần định hình và phát triển mạnh mẽ các trường phái mỹ thuật châu Âu thế kỷ 17.

Trường phái thời Baroque và Rococo

2.2.2. Trường phái Rococo

Các trường phái hội họa Rococo có đặc điểm chính là phong cách trang trí tinh tế, sử dụng màu sắc nhẹ nhàng và bố cục uyển chuyển. Các tác phẩm thường thể hiện sự thanh thoát, lãng mạn với gam màu pastel dịu mắt, nhấn mạnh đến vẻ đẹp thanh lịch, cuộc sống quý tộc và những khung cảnh vui tươi, trữ tình.

Các nghệ sĩ tiêu biểu của trường phái này gồm Jean-Honoré Fragonard với Cú đu, François Boucher với Chân dung Madame de Pompadour và Antoine Watteau với Chuyến đi đến đảo Cythera. Những nghệ sĩ này đã góp phần làm phong phú các trường phái mỹ thuật châu Âu thế kỷ 18 bằng sự tinh xảo và nhẹ nhàng đặc trưng.

2.3. Các trường phái mỹ thuật thời Cận đại (thế kỷ 19-20)

2.3.1. Trường phái Ấn tượng (Impressionism)

Các xu hướng hội họa Ấn tượng (Impressionism) có đặc điểm chính là tập trung vào ánh sáng và khoảnh khắc thoáng qua. Các nghệ sĩ sử dụng những nét cọ nhanh, màu sắc tươi sáng để ghi lại ấn tượng ban đầu về cảnh vật, nhấn mạnh sự thay đổi của ánh sáng tự nhiên và bầu không khí thay vì chi tiết tỉ mỉ.

Các nghệ sĩ tiêu biểu của trường phái này gồm Claude Monet với Ấn tượng, mặt trời mọc, Pierre-Auguste Renoir với Bữa tiệc trên thuyền và Edgar Degas với Vũ công. Những tác phẩm của họ đã góp phần quan trọng trong việc đổi mới những trường phái hội họa cuối thế kỷ 19.

Trường phái Impressionism tập trung vào ánh sáng và khoảnh khắc

2.3.2. Trường phái Hậu ấn tượng (Post-Impressionism)

Trường phái Hậu Ấn tượng (Post-Impressionism) có đặc điểm chính là nhấn mạnh cảm xúc và cấu trúc hình ảnh. Các nghệ sĩ không chỉ chú trọng ánh sáng như trường phái Ấn tượng mà còn tập trung thể hiện cảm xúc cá nhân, sử dụng màu sắc táo bạo, đường nét mạnh mẽ và bố cục chặt chẽ để tạo chiều sâu biểu cảm cho tác phẩm.

Các nghệ sĩ tiêu biểu gồm Vincent van Gogh với Đêm đầy sao, Paul Cézanne với Những người chơi bài và Paul Gauguin với Ngày lễ ở Bretagne. Những tác phẩm của họ đã đặt nền móng cho sự phát triển của các trường phái hội họa hiện đại sau này.

2.3.3. Trường phái Dã thú (Fauvism)

Trường phái Dã thú (Fauvism) có đặc điểm chính là sử dụng màu sắc tươi sáng, táo bạo và không tuân theo quy luật tự nhiên. Các nghệ sĩ áp dụng màu nguyên chất với nét cọ mạnh mẽ, tạo nên cảm xúc mãnh liệt và nhấn mạnh sự tự do trong biểu đạt hơn là mô tả hiện thực chính xác.

Các nghệ sĩ tiêu biểu của trường phái này gồm Henri Matisse với Vũ điệu, André Derain với Cầu Charing Cross và Maurice de Vlaminck với Cảnh làng. Những tác phẩm của họ đã tạo bước ngoặt quan trọng trong sự phát triển của xu hướng hội họa hiện đại đầu thế kỷ 20.

2.3.4. Trường phái Lập thể (Cubism)

Trường phái Lập thể (Cubism) có đặc điểm chính là phân tích và tái cấu trúc đối tượng thành các hình khối cơ bản như hình vuông, hình chữ nhật và hình tam giác. Các nghệ sĩ sử dụng góc nhìn đa chiều, phá vỡ quy tắc phối cảnh truyền thống, tạo ra những tác phẩm trừu tượng với bố cục phức tạp nhưng chặt chẽ.

Các nghệ sĩ tiêu biểu của trường phái này gồm Pablo Picasso với Les Demoiselles d'Avignon, Georges Braque với Người chơi đàn mandolin và Juan Gris với Chân dung Picasso. Những đóng góp của họ đã tạo ra bước ngoặt lớn trong sự phát triển của các trường phái hội họa hiện đại thế kỷ 20.

Trường phái nghệ thuật lập thể

2.3.5. Trường phái Siêu thực (Surrealism)

Trường phái Siêu thực (Surrealism) có đặc điểm chính là khám phá tiềm thức và giấc mơ, thể hiện những hình ảnh phi lý, kỳ ảo vượt ra ngoài logic thông thường. Các nghệ sĩ sử dụng kỹ thuật mô tả chi tiết kết hợp với sự sắp xếp phi thực tế để khơi gợi cảm xúc và suy ngẫm sâu sắc về thế giới vô thức.

Các nghệ sĩ tiêu biểu của trường phái này gồm Salvador Dalí với Sự bền bỉ của ký ức, René Magritte với Con người phủ khăn và Max Ernst với Khu rừng hóa đá. Những tác phẩm của họ đã góp phần quan trọng trong việc mở rộng giới hạn sáng tạo của xu hướng hội họa hiện đại. 

2.4. Một số trường phái mỹ thuật hiện đại

2.4.1. Trường phái Trừu tượng (Abstract Art)

Các trường phái nghệ thuật Trừu tượng (Abstract Art) có đặc điểm chính là sử dụng hình dạng, đường nét và màu sắc để biểu đạt cảm xúc, tách rời hoàn toàn khỏi việc mô phỏng hình ảnh thực tế. Các tác phẩm tập trung vào yếu tố thị giác, khơi gợi cảm nhận nội tâm và cho phép người xem tự do liên tưởng, cảm nhận theo cách riêng.

Các nghệ sĩ tiêu biểu của trường phái này gồm Wassily Kandinsky với Composition VII, Piet Mondrian với Broadway Boogie Woogie và Kazimir Malevich với Hình vuông đen. Những đóng góp của họ đã mở ra một hướng đi mới cho Các trường phái mỹ thuật thế kỷ 20, nhấn mạnh sự tự do trong sáng tạo nghệ thuật.

2.4.2. Trường phái Biểu hiện trừu tượng (Abstract Expressionism)

Các trường phái hội họa Biểu hiện trừu tượng (Abstract Expressionism) có đặc điểm chính là nhấn mạnh quá trình sáng tạo và biểu đạt cá nhân. Các nghệ sĩ tập trung thể hiện cảm xúc nội tâm thông qua những nét vẽ tự do, màu sắc táo bạo và kỹ thuật đa dạng như nhỏ giọt, quét mạnh hay vẩy sơn, coi hành động vẽ là một phần quan trọng của tác phẩm.

Các nghệ sĩ tiêu biểu của trường phái này gồm Jackson Pollock với Number 1A, 1948, Mark Rothko với Orange and Yellow và Willem de Kooning với Woman I. Họ đã đóng góp to lớn vào sự phát triển của Các trường phái mỹ thuật hiện đại, nhấn mạnh tính tự do và sáng tạo cá nhân trong nghệ thuật.

2.4.3. Trường phái Nghệ thuật đại chúng (Pop Art)

Các trường phái hội họa Nghệ thuật đại chúng (Pop Art) có đặc điểm chính là sử dụng hình ảnh từ văn hóa đại chúng và truyền thông, như quảng cáo, truyện tranh, sản phẩm tiêu dùng và các biểu tượng nổi tiếng. Các nghệ sĩ tập trung phản ánh đời sống hiện đại bằng màu sắc tươi sáng, hình ảnh lặp lại và kỹ thuật in ấn, làm mờ ranh giới giữa nghệ thuật cao cấp và văn hóa phổ thông.

Các nghệ sĩ tiêu biểu của trường phái này gồm Andy Warhol với Chân dung Marilyn Monroe, Roy Lichtenstein với Whaam! và Richard Hamilton với Điều gì làm nên những ngôi nhà hiện đại hấp dẫn như vậy?. Những tác phẩm của họ đã mang lại sức sống mới cho Các trường phái mỹ thuật thế kỷ 20, tạo nên cuộc cách mạng về quan niệm nghệ thuật.

Nghệ thuật Đại chúng (Pop Art)

3. Các trường phái hội họa Việt Nam

3.1. Hội họa truyền thống (Trước thế kỷ 20)

3.1.1. Tranh dân gian

Đối với trường phái này có đặc điểm là màu sắc tươi sáng, kỹ thuật in khắc gỗ hoặc vẽ tay. Tranh thường mô tả đời sống, lễ hội và tín ngưỡng với bố cục đơn giản, giàu biểu cảm.

Các dòng tranh tiêu biểu gồm tranh Đông Hồ, Hàng Trống và Kim Hoàng, góp phần giữ gìn và phát triển các trường phái hội họa truyền thống Việt Nam.

3.1.2. Tranh lụa truyền thống

Ở trường phải này nổi bật bởi đặc điểm kỹ thuật vẽ trên lụa, màu sắc nhẹ nhàng và đường nét mềm mại. Tranh thường thể hiện vẻ đẹp thanh thoát, tinh tế với đề tài thiên nhiên, con người và đời sống thường nhật.

Các dòng tranh tiêu biểu gồm tranh lụa thời kỳ Mỹ thuật Đông Dương với các nghệ sĩ như Nguyễn Phan Chánh, góp phần quan trọng trong việc phát triển các trường phái hội họa truyền thống Việt Nam.

Tranh lụa Việt Nam truyền thống

3.2. Hội họa Việt Nam thời kỳ cận đại (Đầu thế kỷ 20 - 1945)

3.2.1. Trường phái Mỹ thuật Đông Dương (1925-1945)

Trường phái này có đặc điểm kết hợp yếu tố truyền thống Việt Nam với kỹ thuật hội họa phương Tây. Nghệ sĩ sử dụng chất liệu đa dạng như sơn mài, lụa và sơn dầu, tạo nên sự hài hòa giữa tinh thần dân tộc và phương pháp sáng tác hiện đại.

Các dòng tranh tiêu biểu gồm tranh lụa, sơn mài và sơn dầu với các tác phẩm của Nguyễn Phan Chánh, Tô Ngọc Vân và Nguyễn Gia Trí, góp phần quan trọng trong sự phát triển của các trường phái hội họa Việt Nam.

Trường phái hội họa mỹ thuật Đông Dương

3.3. Hội họa thời kỳ kháng chiến (1945-1975)

3.3.1. Trường phái hội họa kháng chiến

Trường phái hội họa kháng chiến nổi bật với đặc điểm đề tài yêu nước, khắc họa hình ảnh chiến sĩ, nhân dân và tinh thần đấu tranh. Chất liệu phổ biến gồm bột màu, sơn dầu, ký họa, giúp nghệ sĩ ghi lại những khoảnh khắc chân thực trong chiến tranh.

Các dòng tranh tiêu biểu gồm tranh ký họa chiến trường, tranh cổ động và tranh sơn dầu với các tác phẩm của Tô Ngọc Vân, Nguyễn Sáng, và Huỳnh Văn Gấm, góp phần làm phong phú các trường phái hội họa Việt Nam.

Tranh hội họa kháng chiến cổ động cách mạng

3.3.2. Tranh cổ động cách mạng

Đối với xu hướng tranh cổ động cách mạng nổi bật với đặc điểm tuyên truyền tinh thần yêu nước, khích lệ nhân dân tham gia kháng chiến và xây dựng đất nước. Tranh sử dụng màu sắc rực rỡ, đường nét rõ ràng, bố cục chặt chẽ để truyền tải thông điệp mạnh mẽ và dễ hiểu.

Các dòng tranh tiêu biểu gồm tranh cổ động thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Mỹ và giai đoạn xây dựng đất nước, với các tác phẩm của Huy Oánh, Lê Lam và Trường Đông, góp phần quan trọng trong sự phát triển của xu hướng hội họa Việt Nam.

3.4. Hội họa hiện đại và đương đại

3.4.1. Hội họa hiện thực - lãng mạn sau 1975

Trong hội họa hiện thực - lãng mạn sau 1975 nổi bật với đặc điểm khai thác đề tài thiên nhiên, con người và cuộc sống đời thường. Các tác phẩm thể hiện cảm xúc nhẹ nhàng, gần gũi, kết hợp giữa mô tả chân thực và nét lãng mạn, tôn vinh vẻ đẹp giản dị của cuộc sống.

Các dòng tranh tiêu biểu gồm tranh sơn dầu, tranh lụa và tranh sơn mài với các tác phẩm của Nguyễn Trung, Đỗ Quang Em và Thành Chương, góp phần làm phong phú các trường phái hội họa Việt Nam thời kỳ đổi mới.

Hội họa hiện thực - lãng mạn

3.4.2. Trường phái trừu tượng và biểu hiện

Trường phái trừu tượng và biểu hiện tại Việt Nam nổi bật với đặc điểm tự do sáng tạo, sử dụng đường nét và màu sắc phá cách để thể hiện cảm xúc nội tâm và quan điểm cá nhân. Các tác phẩm không tuân theo hình thức truyền thống, tập trung vào sự biểu đạt tinh thần và trực giác nghệ thuật.

Các dòng tranh tiêu biểu gồm tranh sơn dầu trừu tượng, tranh hỗn hợp chất liệu với các nghệ sĩ như Lê Thiết Cương, Hà Trí Hiếu và Trần Lương, góp phần đa dạng hóa các trường phái mỹ thuật đương đại Việt Nam.

3.4.3. Hội họa đương đại và nghệ thuật sắp đặt

Hội họa đương đại và nghệ thuật sắp đặt nổi bật với đặc điểm ứng dụng công nghệ mới, sáng tạo đa phương tiện và kết hợp nhiều chất liệu. Nghệ sĩ khai thác các vấn đề xã hội, môi trường, bản sắc văn hóa, tạo nên tác phẩm đa dạng về hình thức và ý nghĩa.

Các dòng tranh tiêu biểu gồm tranh kỹ thuật số, nghệ thuật sắp đặt, video art với các nghệ sĩ như Trần Trọng Vũ, Nguyễn Mạnh Hùng và Ly Hoàng Ly, góp phần làm phong phú trường phái hội họa đương đại Việt Nam.

Nghệ thuật hội họa đương đại nghệ thuật và sắp đặt

4. Ảnh hưởng của các trường phái hội họa đến nghệ thuật và văn hóa

Các trường phái mỹ thuật có sự lan tỏa và tiếp biến văn hóa mạnh mẽ, ảnh hưởng sâu rộng đến tư duy thẩm mỹ và giá trị nghệ thuật trên toàn thế giới. Qua từng thời kỳ, các trường phái không chỉ phản ánh bối cảnh xã hội mà còn góp phần định hình văn hóa, truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ nghệ sĩ và công chúng.

Tác động đến các lĩnh vực khác như thiết kế, điện ảnh và thời trang cũng rất rõ nét. Những yếu tố từ trường phái Lập thể, Siêu thực hay Pop Art đã được ứng dụng sáng tạo trong thiết kế đồ họa, kiến trúc, quảng cáo và kỹ xảo điện ảnh, góp phần làm phong phú các trường phái hội họa trong đời sống đương đại.

Các trường phái ảnh hưởng lớn đến nhiều lĩnh vực khác nhau

Qua bài viết trên Mỹ Thuật Sống tổng hợp được các trường phái nghệ thuật với sự đa dạng và phong phú đã tạo nên bức tranh toàn cảnh sống động của lịch sử nghệ thuật thế giới và Việt Nam. Mỗi trường phái mang đặc trưng riêng, phản ánh tư duy, văn hóa và bối cảnh xã hội từng thời kỳ. Việc nghiên cứu và hiểu biết về các trường phái hội họa không chỉ giúp ta trân trọng giá trị nghệ thuật truyền thống mà còn mở ra góc nhìn sâu sắc trong bối cảnh nghệ thuật hiện đại, thúc đẩy sự sáng tạo và phát triển văn hóa đương đại.